GEÇ OSMANLI DÖNEMİ FRANSIZ KAYNAKLARINDA KOÇGİRİ

Aşağıdaki veriler Düyûn-ı Umûmiye görevlisi Vital Cuinet tarafından Osmanlı nüfus kaynaklarından derlenerek 1892 yılında Paris’te La Turqie D’asie 1, adlı kitapta yayınlanmıştır. Bu çalışmada Sivas ve özel olarak Koçgiri ile ilgili bölümler Yıldız Teknik Üniversitesi Fransızca Mütercim ve Tercümanlık bölümü öğretim görevlisi Doç. Pınar Güzelyürek Çelik tarafından Koçgiri Kültür Derneği’nin talebi üzerine çevrilmiştir.

ÖNSÖZ ÖZETİ

Bu araştırmalarımız ürünü olan çalışmayı halka açmayı planladığımızda başkentteki her yıl yayınlanan salnamelerden daha iyi bir resmi kaynağımız olamazdı; ancak elbette bunlar da yetersiz, çoğu zaman da yanlıştılar. Yerinde yaptığımız araştırmalarımızda bizlere en büyük yardımı dostlarımızdan ve bu bölgelerde, görevleri ya da işleri dolayısıyla, ihtiyacımız olan bilgilere ulaşabilecek konumlarda bulunan kişilerden aldık. Kendilerine teşekkür etmek amacıyla isimlerine burada yer vermeyi çok isterdik ancak kendilerinin görevleri icabı zor bir duruma düşürmemek için ve çevrelerinden tepki almalarına neden olmamak için yalnızca toplu toplu olarak kendilerine teşekkür edebiliyoruz. Türkiye’de resmi kaynaklar oldukça yetersizdirler. Yine de birkaç yıldır yeni çalışmalar yürütülmekte ve biz de bu kaynaklardan yararlandık. Bu topraklara gelip çalışmalarımıza başlamadan önce, bizden önce bu konuda yazılan tüm çalışmaları okuyup ayrıntılı bir şekilde inceledik. Bu çalışmayı yayınlamamızın ve gerçekleştirmemizin en büyük nedenlerinden biri Küçük Asya’da istatistik çalışmalarının yetersiz olmasıdır. Ayrıca bugüne kadar yurt dışından bu ülkeye gelmiş olanların bir kısmı yalnızca turistik gözlemlerini aktarmışlardır ki bunlar çoğunlukla gerçek dışı unsurlar barındırmakta ve genellikle yazarın kendi hayal gücünün yaratmış olduğu fantastik kurgularla beslenmektedirler. Bu işi ciddiye alıp daha bilimsel çalışmalar yürütenlerse bu tür istatistiksel çalışmalardan çok coğrafi özellikler üzerinde durmuşlardır ya da bölgenin tarihi güzellikleriyle ve kalıntılarıyla ilgilenmişlerdir. Sonuç olarak birçoğu yanlış ya da eksik bilgiler barındırmaktadır. 12 yılda tamamlanan bu çalışmada işte biz bu eksikliği doldurmaya çalıştık. (Önsöz, s.I-VIII) (Çev. Pınar Güzelyürek Çelik)

BETİMSEL İSTATİSTİK

Konum, koordinat:  Sivas vilayeti Küçük Asya’nın kuzey doğusunda yer almaktadır. 32° à 36° 36′ doğu boylamı ve 38° à 41° 24′  kuzey enlemindedir. 

Sınırları: Kuzeyde Kastamonu ve Trabzon vilayetleri, doğuda Erzurum, Mamuret-ül-Aziz vilayetleri, güneyde Halep ve Adana, batıda Adana ve Kastamonu ile sınırlandırılmıştır. Toplam yüzölçümü 83.700 kilometre karedir. Sancakları aşağıdaki gibidir:

Sivas merkez sancağı: 39.540 kilometre kare

Tokat sancağı 10.00

Amasya sancağı 24.450

Karahisar Şarki (sancağı 9.800

Toplam 83.700 km kare (s. 613)

İdari bölünüş: Sivas vilayeti idari olarak 4 sancaktan oluşur. Bu sancaklar da 26 kaza vardır. 257 nahiye ve 4761 köy vardır.

(s. 614)

Sivas Vilayetinin Nüfusu

Vital Cuinet La Turqie D’asie 1 (s. 617)

Tablo 1: Vital Cuinet La Turqie D’asie 1, Paris 1892. S: 618

Gelenek ve görenekler

Üstteki tablodan da görüleceği üzere Sivas vilayeti halkının büyük çoğunluğunu Müslümanlar oluşturuyordu; bunların bir kısmı Sünnilerdi, bir diğer kısmı da şiiler adı altında toplanan farklı gruplardı. Sünnilerin başında Türkmenler geliyordu, geriye kalanıysa Selçuklular tarafından Küçük Asya’ya getirilen eski Türk halkları; Kafkasya’daki Rus köylerinden göç eden Çerkesler ve Osmanlı Türkleriydi. Genelde diğer vilayetlerdeki aynı soydan olan halklardan hiçbir farkları yoktu.  Bununla birlikte diğer sancak ve kazalarda yaygın ve çokça bulunan Çerkeslerin, ülkenin iç bölgelerindeki ovalarda yaşayan soydaşlarına göre ağır çiftçilik yaşamına daha yavaş adapte oldukları gözlenmektedir.

Sivas vilayetinin Şii Müslümanlarının neredeyse tamamını oluşturan kürt boyu Kızılbaşlarsa, Siirt, Bitlis ve Diyarbakır dolaylarında yaşayanlara diğer kürtlere göre, yoğun ve yerleşik yaşamları, tarla işleri, ulaşım işleri konusunda farklılık göstermektedirler. Samsun – Diyarbakır arasındaki kervancılar bu halktandı. Diğer şiilere oranla sünniler Kızılbaşlardan hoşlanmazlar ve bu durum karşılıklıdır. Kızılbaşlar Hıristiyanlıktan döneminden kalma ve pagan dönem gelenekleriyle iç içe girmiş olan kimi geleneklerini halen sürdürmektedirler ve gelenekleri dinlerinin temelini oluşturduğu gözlenmektedir; ancak utanç verici ve ürkütücü olduu düşünülen gizemli ritüellerini de özenle gizli tutmaktadırlar. Müslüman olarak görülseler ve bundan dolayı askerlik hizmeti yapma mecburiyetleri olsa da çok nadiren sünnet olurlar ve çoğu ancak askerlik hizmeti için müfrezeye geldiklerinde sünnet olmaktadırlar. (sayfa 619)

Kızılbaş kadınlarının başları açıktır; hıristiyanlar köylerine geldiklerinde her zaman iyi karşılanırlar ve kadınlar hiçbir zaman onlardan kaçmazlar. Sünni bir Müslüman tesadüfen karşılaştığındaysa hemen kaçar ve yüzünü örter. Alkol kullanımı hatta aşırı tüketimi Kızılbaşlarda sık görülür; özellikle dini tapınmaları sırasında kendilerinden geçmektedirler.

Sivas vilayetinde yaşayanların sağlıkları genelde yerindedir, zinde, kızıl ve gürbüzdürler. Türk kadınların güzellikleri övülür ancak yalnızca ilk gençlik çağları için geçerlidir bu durum çünkü erken yaşta yapılan evlilikler ve ağır çalışma şartları onları erken yaşta yaşlandırmakta ve çirkinleştirmektedir. On sekiz yirmili yaşlarında güzelliklerini yitirmeye başlarlar.

(s. 620)

Vital Cuinet’in bu çalışmasında yer alan Sivas vilayeti okulları tablosundaSivas sancaklarındaki okullarait oldukları topluluklara göre yer almaktadır. Bu tabloya göre

Sivas Vilayeti’nde 3595 okul, 54.493 öğrenci, 3. 709 öğretmen bulunmaktadır.

(Sayfa 621)

Söz konusu kitaba göre Divriği Kazası nüfus verileri de aşağıdaki gibidir:

(sayfa 685)

Kaza Merkezi Divriği

(sayfa 686)

718. sayfada Divriği kazasının tarihte sırasıyla kimlerin egemenliği altına girdiğini anlatıyor, Selçuklular, Osmanlılar vs. ve onlardan kalan yapılardan söz ediliyor.